Từ xa xưa, khái niệm bát quái đã được coi là nền tảng của triết học phương Đông, đặc biệt trong phong thủy, tử vi và Kinh Dịch. Nhưng không phải ai cũng hiểu rõ bát quái là gì, hình bát quái âm dương tượng trưng cho điều gì và làm sao để ứng dụng bát quái vào đời sống.
Theo thuyết âm dương ngũ hành, vạn vật trong vũ trụ đều sinh ra, vận hành và tiêu tan theo một quy luật tuần hoàn. Bát quái chính là công cụ mô tả quy luật đó, phản ánh mối tương quan giữa trời – đất – con người. Trong phong thủy, việc hiểu và ứng dụng bát quái tiên thiên và bát quái hậu thiên giúp con người đạt được cân bằng năng lượng, kích hoạt tài vận, tránh tai họa.
Hãy cùng khám phá chi tiết ý nghĩa, cấu trúc và ứng dụng thực tế của âm dương bát quái ngũ hành, cũng như cách xem bát quái theo tuổi trong bài viết dưới đây.
Bát quái là gì?
Từ “bát quái” (八卦) có nghĩa là tám quẻ – tám biểu tượng đại diện cho tám hiện tượng tự nhiên cơ bản của vũ trụ. Mỗi quẻ được cấu tạo từ ba hào, có thể là hào dương (—) hoặc hào âm (– –).
Tám quẻ đó bao gồm:
| Tên quẻ | Ký hiệu | Ý nghĩa biểu trưng | Ngũ hành tương ứng |
|---|---|---|---|
| Càn | ☰ | Trời, cha | Kim |
| Khôn | ☷ | Đất, mẹ | Thổ |
| Chấn | ☳ | Sấm, con trưởng | Mộc |
| Tốn | ☴ | Gió, con gái lớn | Mộc |
| Khảm | ☵ | Nước, con trai giữa | Thủy |
| Ly | ☲ | Lửa, con gái giữa | Hỏa |
| Cấn | ☶ | Núi, con trai út | Thổ |
| Đoài | ☱ | Hồ, con gái út | Kim |
Như vậy, bát quái là mô hình tượng trưng cho vũ trụ, thể hiện mối quan hệ giữa âm dương và ngũ hành trong sự hình thành và vận hành của mọi vật thể.
Âm dương bát quái và mối liên hệ với ngũ hành
1. Âm dương trong bát quái
Âm tượng trưng cho sự tĩnh, mềm, lạnh, tối, còn dương là biểu tượng của động, mạnh, sáng, nóng.
Trong âm dương bát quái, mỗi quẻ đều mang một tỉ lệ âm – dương nhất định:
- Quẻ Càn là thuần dương (ba hào dương).
- Quẻ Khôn là thuần âm (ba hào âm).
- Các quẻ khác là sự kết hợp giữa âm và dương, tạo nên sự cân bằng vạn vật.
2. Ngũ hành trong bát quái
Bát quái được chia theo ngũ hành bát quái: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ. Mỗi quẻ tương ứng với một hành, giúp giải thích mối quan hệ tương sinh – tương khắc:
- Mộc sinh Hỏa, Hỏa sinh Thổ
- Thổ sinh Kim, Kim sinh Thủy
- Thủy sinh Mộc
Việc hiểu bát quái ngũ hành giúp ứng dụng phong thủy đúng hướng – chọn hướng nhà, sắp đặt nội thất, hoặc xem cung bát quái để cân bằng năng lượng cho không gian sống.
Tiên thiên bát quái là gì?
Tiên thiên bát quái (hay bát quái Phục Hy) là hệ thống bát quái được nhà hiền triết Phục Hy sáng tạo cách đây hơn 4000 năm.
Tiên thiên bát quái thể hiện trật tự vũ trụ trước khi có sự sống, nhấn mạnh sự cân bằng tuyệt đối giữa âm và dương.
Cấu trúc sắp xếp:
- Càn đối Khôn (trời – đất)
- Khảm đối Ly (nước – lửa)
- Chấn đối Tốn (sấm – gió)
- Cấn đối Đoài (núi – hồ)
Sơ đồ tiên thiên bát quái:
☰ Càn (Tây Bắc)
☶ Cấn ☲ Ly
☵ Khảm ☴ Tốn
☷ Khôn (Đông Nam)
Ý nghĩa của bát quái tiên thiên là biểu trưng cho trật tự lý tưởng, nơi vạn vật vận hành hài hòa, cân bằng. Trong phong thủy, tiên thiên bát quái được dùng để phân tích quy luật tự nhiên, giúp con người hiểu rõ nguồn gốc của cát – hung.
Hậu thiên bát quái là gì?
Khác với tiên thiên, hậu thiên bát quái (hay bát quái Văn Vương) do Chu Văn Vương sáng tạo.
Hậu thiên bát quái phản ánh sự vận động sau khi vũ trụ hình thành, tức là trạng thái biến đổi không ngừng của tự nhiên và con người.
Sơ đồ hậu thiên bát quái:
☰ Càn (Tây Bắc)
☲ Ly (Nam) ☵ Khảm (Bắc)
☷ Khôn (Tây Nam) ☳ Chấn (Đông)
☴ Tốn (Đông Nam) ☱ Đoài (Tây)
☶ Cấn (Đông Bắc)
Trong ứng dụng phong thủy, bát quái hậu thiên dùng để xác định phương vị, hướng nhà, hướng bàn làm việc, và giúp hóa giải xung khắc.
Càn khôn bát quái – Biểu tượng tối cao của vũ trụ
Càn khôn bát quái là biểu trưng cho trời và đất, hai yếu tố gốc rễ của vạn vật.
- Càn tượng trưng cho trời, dương khí, sức mạnh sáng tạo.
- Khôn tượng trưng cho đất, âm khí, sự sinh dưỡng và bao dung.
Sự kết hợp của Càn – Khôn sinh ra muôn loài, biểu hiện cho sự hòa hợp âm dương, là nền tảng cho triết lý “Thiên – Địa – Nhân hợp nhất” trong phong thủy.
Vòng tròn bát quái và hình bát quái âm dương
Hình âm dương bát quái là biểu tượng phổ biến nhất trong phong thủy, thường thấy trên gương bát quái treo trước cửa nhà.
1. Hình âm dương bát quái có ý nghĩa gì?
- Phần tròn ở giữa là thái cực âm dương, biểu trưng cho sự đối lập và hòa hợp.
- 8 quẻ xung quanh là 8 trạng thái của tự nhiên.
- Khi đặt trong vòng tròn bát quái, nó thể hiện sự vận động tuần hoàn của vũ trụ.
2. Hình bát quái chuẩn trong phong thủy
Hình chuẩn gồm:
- Trung tâm là biểu tượng âm dương.
- Bao quanh là 8 quẻ sắp xếp theo tiên thiên hoặc hậu thiên.
- Viền ngoài có thể kết hợp các ký hiệu ngũ hành, phương vị, hoặc cung mệnh.
Tứ tượng sinh bát quái – Nền tảng của Kinh Dịch
Theo triết học cổ, Thái cực sinh Lưỡng nghi, Lưỡng nghi sinh Tứ tượng, Tứ tượng sinh Bát quái.
- Thái cực: nguồn gốc vũ trụ, nơi âm dương chưa tách biệt.
- Lưỡng nghi: Âm và Dương.
- Tứ tượng: Thái âm, Thiếu âm, Thái dương, Thiếu dương.
- Bát quái: tám trạng thái năng lượng cơ bản sinh ra từ Tứ tượng.
Điều này cho thấy bát quái không chỉ là hình vẽ, mà là mô hình triết học sâu sắc phản ánh quy luật biến đổi của vũ trụ.
Ứng dụng bát quái trong đời sống phong thủy
1. Xem hướng nhà và bố trí nội thất:
- Sử dụng sơ đồ bát quái theo tuổi để xác định hướng cát, hướng hung.
- Ví dụ: người mệnh Mộc nên chọn hướng Đông (quẻ Chấn) hoặc Đông Nam (quẻ Tốn).
2. Hóa giải phong thủy xấu:
- Treo gương bát quái ở cửa để trấn tà, xua đuổi năng lượng tiêu cực.
- Sử dụng vòng tròn bát quái để cân bằng khí trường.
3. Xem vận mệnh và bói quẻ:
- Mỗi quẻ bát quái tượng trưng cho một thông điệp. Khi gieo quẻ, người ta kết hợp thành 64 quẻ bát quái, mỗi quẻ dự báo một vận trình khác nhau.
4. Cách tính sinh con trai theo bát quái:
Theo quan niệm dân gian, có thể kết hợp tuổi cha mẹ và tháng thụ thai, tra theo bảng bát quái âm dương để dự đoán giới tính em bé. Dù chỉ mang tính tham khảo, nhưng vẫn được nhiều người áp dụng như một yếu tố phong thủy tượng trưng cho “thiên ý”.
FAQ – Câu hỏi thường gặp về bát quái
1. Bát quái là gì trong phong thủy?
→ Là hệ thống tám quẻ biểu trưng cho tám hiện tượng tự nhiên, phản ánh sự vận hành của âm dương ngũ hành.
2. Tiên thiên bát quái và hậu thiên bát quái khác nhau thế nào?
→ Tiên thiên biểu hiện sự cân bằng trước khi có sự sống; hậu thiên phản ánh quy luật biến đổi sau khi vũ trụ hình thành.
3. Hình bát quái âm dương có ý nghĩa gì?
→ Là biểu tượng của sự hài hòa âm – dương, được dùng để trấn trạch, hút tài lộc trong phong thủy.
4. Bát quái có bao nhiêu quẻ?
→ Có 8 quẻ chính, khi kết hợp đôi thành 64 quẻ trong Kinh Dịch.
5. Làm sao xem bát quái theo tuổi?
→ Dựa vào năm sinh âm lịch, tra cung mệnh để biết hướng hợp và ứng dụng sơ đồ bát quái cho phong thủy nhà ở.
Kết luận
Hiểu bát quái là gì chính là nắm được “chìa khóa” mở ra bí mật của vũ trụ và phong thủy. Bát quái không chỉ là biểu tượng của âm dương – ngũ hành, mà còn là công cụ giúp con người sống hài hòa với thiên nhiên, đón lành tránh dữ.
Dù là tiên thiên bát quái, hậu thiên bát quái hay âm dương bát quái ngũ hành, tất cả đều hướng đến giá trị cốt lõi: cân bằng năng lượng, khai mở vận khí, đạt được đại cát đại lợi trong cuộc sống.